środa, 8 kwietnia 2015

Historia cmentarza Osobowickiego

Cmentarz Osobowicki jest obecnie największą z wrocławskich nekropolii i zajmuje powierzchnię ponad 53 ha. Założony został w 1867 roku na terenie zaliczanym w tamtym okresie do wsi Rosenthal (Różanka), a konkretnie do pól i miejskich pastwisk zwanych Polinke Hacker, które zostały przyłączone do miasta już w 1808 roku, gdy resztę Różanki miasto wchłonęło dopiero w latach dwudziestych XX wieku. Lokalizacja ta wybrana została m.in. ze względu na dość wygodny dojazd/dojście z miasta istniejącym tutaj mostem Groszowym (Gröschelbrücke), 30 lat później zastąpionym dzisiejszym mostem Osobowickim, zlokalizowanym w nowym miejscu, około 700 metrów na wschód, znacznie dalej od cmentarza.
            W pierwszej wersji cmentarz zajmował dzisiejszy narożnik południowo – wschodni przylegający do ul. Osobowickiej, stanowił kwadratowy obszar podzielony dwoma przecinającymi się drogami na cztery zasadnicze kwadraty. W skrzyżowaniu, w punkcie centralnym, stał krzyż. Pięć lat po założeniu cmentarza, w 1872 roku w północno–zachodniej części pierwotnego cmentarza wybudowano kaplicę. W narożniku południowo – wschodnim natomiast umieszczono budynki administracyjno – mieszkalne i obsługi cmentarza. Jedyny zachowany budynek, znajdujący się poza terenem dzisiejszego cmentarza, powstał w 1871 roku. Początkowo z cmentarza korzystała tylko parafia św. Wojciecha, później dołączyły do niej także parafie św. Macieja i św. Michała, a w 1875 roku ewangelicka parafia św. Bernarda. Początkowo cmentarz nie był połączony z miastem żadną drogą, dopiero w 1869 roku rozpoczęto budowę drogi i ogrodzenia.
            Pierwsze z wielu powiększeń cmentarza nastąpiło w 1882 roku. Powiększono wtedy jego ewangelicką część. W 1885 roku do części tej przyłączono parcelę przylegającą do jej zachodniej granicy. W rezultacie na przełomie wieków cmentarz posiadał kształt prostokąta, stanowiącego dzisiejszy fragment południowy nekropolii. Cały ten teren podzielony był, krzyżującymi się pod kątem prostym, drogami ciągnącymi się przez całą długość i szerokość cmentarza, tworzącymi w ten sposób regularną siatkę kwadratowych kwater. W tym czasie istniało najpierw pięć, potem, od 1904 roku sześć wejść na cmentarz. Wszystkie położone były u wylotu dróg od strony obecnej ul. Osobowickiej. Oczywiście wraz z rozwojem cmentarza, rosła liczba parafii dokonujących na jego terenie pochówków. Na początku XX wieku, oprócz wspomnianych już parafii św. Wojciecha, św. Macieja i św. Michała, z cmentarza osobowickiego korzystały jeszcze parafia NMP na Piasku, gmina luterańska i starokatolicy, a także chowano tam zmarłych ze Szpitala Wszystkich Świętych.
            W latach 1914 -1918 zorganizowano na Cmentarzu Osobowickim kwatery żołnierzy poległych w czasie I wojny światowej. Usytuowano je po południowej stronie istniejącej dziś kaplicy (pole 86 i 87). Natomiast w latach 1916-1918 niedaleko tej kaplicy, po lewej stronie alei głównej, urządzono prostokątną kwaterę wojskową, grupującą mogiły żołnierzy z wrocławskich lazaretów. Wskazują na to różne daty zgonów oraz obecność nazwisk zarówno niemieckich, jak i słowiańskich. Wszystkie groby posiadają jednakowe żelazne krzyże z nazwiskiem, stopniem wojskowym i datą zgonu. Krzyże projektował wrocławski rzeźbiarz Robert Bednorz.
            Obecna kaplica, usytuowana na wprost obecnej bramy głównej została zbudowana w 1921 roku. Została zaprojektowana przez Maxa Berga, tego samego architekta, co wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO Hala Stulecia. Z tego samego okresu co kaplica pochodzą również dwa budynki bramne w zachodniej części cmentarza, od ul. Osobowickiej. Pełnią one rolę głównego wejścia na teren nekropolii. Nieco później wybudowano pomieszczenia administracyjne po wschodniej stronie kaplicy. Mieściła się tu poczekalnia. Z lat 20 pochodzi również zachodni odcinek ogrodzenia od strony obecnej ulicy Osobowickiej. Pierwszą kaplicę rozebrano w latach 60 XX wieku, nie zachowala się także dzwonnica i elementy małej architektury powstałe w okresie międzywojennym.

            Na cmentarzu znajduje się ok. 40 grobów sprzed roku 1945. Najstarszy z 1879 grób, należy do szachisty światowej sławy Adolfa Anderssena. Zachował się także nagrobek z postacią kobiecą z 1895. Na polu "D" jest kwatera żołnierzy poległych w latach 1914-1918, z żeliwnymi krzyżami szeregowców i podoficerów oraz kamiennymi oficerów, w centrum trzy wysokie drewniane krzyże ustawione w 1993 r.
Kolejne kwatery poległych w I wojnie światowej znajdują się przed kaplicą na polach 86 i 87 mają po jednym krzyżu. Przed samą kaplicą znajduje się symboliczny pomnik w postaci trzech kamiennych sylwetek z każdej strony, wystawiony w 1992 r.
Po prawej stronie głównej alei, prowadzącej do kaplicy pogrzebowej 1921 r., stoi symboliczny Krzyż Katyński – pomnik pomordowanych na wschodzie Polaków.
Po zachodniej stronie alei na polach 24 i 42 znajduje się kwatera zasłużonych, na której spoczywają profesorowie, politycy, artyści, oficerowie Znajduje się tutaj też granitowy pomnik Żołnierzy KBW z 1965 r., a nieco dalej na północy piaskowcowy obelisk Funkcjonariuszy MO oraz Policji, z wmurowanymi tablicami upamiętniającymi także policjantów sprzed II wojny światowej. Po wschodniej stronie alei, na polu 41, mieszczą się okazałe kaplice grobowe Romów z rodziny Łakatoszów. Po lewej stronie stoi symboliczny drewniany krzyż cmentarny z dużą drewnianą figurą Chrystusa. Na polu 79 na północny wschód od kaplicy znajduje się kolejna kwatera zasłużonych, kamienny pomnik z napisem: Zasłużonym w 40 rocznicę powrotu Ziem Zachodnich i Północnych do Macierzy. Społeczeństwo Wrocławia 1985. Na polu 119 na północny wschód od kaplicy jest kwatera kombatantów z pomnikiem w kształcie Krzyża Walecznych, między trzema kamiennymi kolumnami i napisami na tablicach: Trzy kolumny symbolizują: Siły zbrojne, Ruch Oporu, Martyrologię obozów koncentracyjnych. Wybudowane w czynie społecznym przez członków koła ZBoWiD Kleczków. Wrocław Psie Pole w latach 1978-1989.  Obok na polu 120 znajduje się kwatera bezimiennych ofiar stalinizmu, mieszcząca groby pomordowanych w więzieniach i straconych żołnierzy podziemia niepodległościowego oraz żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Dalszy ciąg tych kwater znajduje się na polu 81a, gdzie na skraju ustawiono niewielki symboliczny krzyż. Tutaj zwraca uwagę pomnik pilota Wiktora Komorowskiego zamęczonego w 1952, zrehabilitowanego w 1989 i jego synów Jerzego i Bogdana straconych w 1954, zrehabilitowanych w 1992. Znaleziono ślady ok. 350 grobów. Około 500 pozostałych grobów znajdowało się prawdopodobnie w dawnych kwaterach 77, 91 i 102, przekazanych do pochówków. Dlatego planuje się ekshumacje w kwaterach 77, 91, 102, 91a i 92. Wśród pochowanych byli także Niemcy, w tym zbrodniarze wojenni.  Pole "M" na północny zachód od kaplicy to kwatera muzułmanów, w której nagrobki oznaczone są symbolem półksiężyca.
W kwaterze 2, przy bramie środkowej, jest fragment starego muru zewnętrznego, na którym zachowały się pozostałości pomników nagrobnych z początku XX w., obecnie w większości ponownie wykorzystanych. Naprzeciw tych grobowców rośnie około 100-letni platan klonolistny o obwodzie około 360 cm wysokości około 28 m



















Brak komentarzy:

Prześlij komentarz